На Шар Планина чистеа ренџери на НП „Шар Планина“, припадници на специјални единици на МВР, војници, припадници на Центарот за управување со кризи, на Црвениот крст, граѓани. За некои депониии беа потребни алпинистички способности за да се острани ѓубрето таложено и со децении
Зад организацијата на последната акција стојат двајца, Македонката Гордана Софија и Австриецот Ханес Јекел. Годинава првпат успеаја да договорат „Генералка викенд“ во сите општини во земјава. Целта, сепак, не е само да се зачисти, туку и да се воспостави систем за депониите да не се појавуваат повторно
Кога човек ќе го здогледа селото Вешала, качувајќи се по Шара од правец на Тетово, првата инспирација е да пишува бајка – за тоа како куќите се изградени на врвот на рид, како тој врв е опкружен со шума и со други, повисоки врвови. Како тие повисоки врвови – за шапка, имаат облаци.
Но, од малку поблиску, инспирацијата се менува. Затоа што Вешала има потоци и река не само од вода, туку и од ѓубре.
Токму реките ѓубре во доловите покрај Вешала беа тема на дневен ред само неколку километри подолу, во седиштето на Националниот парк „Шар Планина“. Се правеше план – како природата да се исчисти од последиците предизвикани од неодговорни селани и туристи. А, целта на целата акција не беше само да се зачисти пред дворот на мештаните, туку така и да остане.
Кај Вешала, вработените во националниот парк се сретнаа со припадници на специјални единици на полицијата, дојдени со ист повод.
Прв за работа се фати директорот на Националниот парк „Шар Планина“, Ибрахим Дехари. Со помош на полицијата и членови на неговиот тим се спушти долу, до реката.
Извади гума од возило, канта за бои, како и дел од водоводна цевка.
Од друга, тешко достапна локација – камионска гума од реката извади тимот полицајци.
Дојдоа и војници. Во акцијата се вклучија и тие и припадници на Црвениот крст и на Центарот за управување со кризи.
Директорот на националниот парк „Шар Планина“, Ибрахим Дехари, кажа дека е задоволен од акцијата. Но, и дека има уште многу депонии за кои е потребна поголема механизација.
„Секако, сето ова ќе продолжи и во иднина да се чистат уште поголеми депонии, бидејќи во изминатите години се правеа уште поголеми депонии. За тие депонии, се разбира, во соработка со Министерство за животна средина, по наше барање да се направи и оваа година една акција за расчистување на поголемите, таму треба да се ангажира механизација, како што се багерите и камионите што треба да транспортираат бидејќи на таа депонија има поголеми количини, во тие депонии може да има градежни материјали или цврст отпад“,
рече Дехари.
Очигледната вистина сите ја знаат – чиста животна средина води и до развој на туризмот и до подобар живот за мештаните.
„Секако, сето ова ќе има влијание и на другата развојна компонента или на туризмот, така што чиста животна средина каде што екосистемите ќе можат многу подобро да функционираат и да имаме чисти реки, подобри води и најчиста природа каде биодиверзитетот, флората, фауната може да се најдат себеси и да бидат како секој што сака, а потоа ќе отвориме можност туристите од Европа или европските земји да нè посетат и да заминат задоволни“,
додаде Дехари.
Секоја чест на ренџерите од паркот, полицајците, војниците и другите професионалци од различни институции, но тие, сепак, не можат да го исчистат цело ѓубре на Шар Планина. Додека ние бевме на терен со нив, не видовме дека добија помош од значаен број селани. Надежта ја подгреваше ова дете, кое беше едно од малкутемина локалци кои и самите чистеа.
Жител на Вешала признава дека тие ги направиле депониите. Но, вели, така е затоа што во селото ниту има каде да се фрли ѓубре ниту некој доаѓа да го собере.
„Да, ние сме фрлале во оваа депонија затоа што немавме каде да ја фрлиме. Затоа сме фрлале натаму-наваму и тоа е катастрофа. Да имавме каде да го фрлиме, да донесеа контејнери, ќе го фрлевме во контејнери. Ќе беше подобро, ќе беше чисто место. Ова место треба да биде чисто, а не како сега што е со ѓубре“,
рече тој.
Веќе рековме, акцијата кај Вешала не беше само уште едно зачистување пред двор. На терен беше и тим од новото тетовско претпријатие за собирање смет. Станува збор за јавно-приватно партнерство меѓу Општината и австриската компанија „Саубермахер“.
На терен беше и еден од директорите од канцеларијата во Словенија, преку која се покрива Тетово.
„Од следниот месец најдовме решение. Од следниот месец да почнеме со собирање на комуналниот отпад од руралните делови во Општина Тетово на подрачјето на Шар Планина. Тоа е нешто што мислам дека е голем чекор напред, бидејќи досега никогаш немало организирано собирање на отпадот, така што мислиме дека со тоа ќе се помогне и дека ќе има помалку отпад во природата како што е сега“,
рече Џајиќ.
Идејата за овие активности на Шар Планина има две имиња. Едното е Гордана Софија, а второто Ханес Јекел, партнер на Гордана.
„Седевме на балконот и мислевме каква сакаме да биде оваа земја бидејќи и двајцата многу ја сакаме оваа земја. Првото нешто е да ја направиме чиста. Ако имате чиста околина, ја почитувате околината како дел од својот идентитет. Тоа е патриотски акт. Ако си горд со својата татковина, ќе се погрижиш за татковината. Ако си горд со своето семејство, ќе се погрижиш за семејството. Ако си горд со својот народ, ќе се погрижиш за својот народ. Прво, мораш да ја исчистиш околината за повторно да бидеш горд на оваа земја. Потоа, ќе ги исчистиш односите меѓу луѓето. Да бидеш горд на семејството, соседот, селото, општината, државата. Ова сакаме да го постигнеме“,
рече Јекел.
Името на организацијата што ја основале е „Човекот и планината“, а на настанот му дадоа име „Генералка викенд“. Кога почнале во 2021 година, идејата за чист дом и чиста средина првично ја прифатиле само десетина општини. Но, годинава во „Генералка викенд“ се вклучија сите општини и многу државни институции.
„Задоволни сме. Имаме поддршка од Министерството за животна средина уште од првата година и, секако, од сите 81 општина на локално ниво, а соработуваме и со Министерството за земјоделство. Бидејќи потпишавме меморандум за соработка кој ќе трае десет години и во него е наведено дека за секои десет килограми отпад, собран во ‘Генералка викенд’, Министерството ќе посвети по едно дрво и ќе го посади со Национални шуми. Досега, од 2022 година, се засадени 100 илјади дрва во чест на сите граѓани што учествуваа во ‘Генералка викенд’“,
вели Софија.
Чистењето и садењето дрва не се цел сами за себе. Гордана и Ханес се надеваат дека акцијата во исто време и ќе едуцира и ќе поттикне едукација.
„Кога би се едуцирале учениците, можеби ако се воведе и предмет животна средина, тогаш свесноста, тоа што сите сакаме да го постигнеме за животна средина, ќе биде многу повисока и свесноста за нашето здравје и нема да имаме вакви моменти“,
додаде Софија.
„Ако не верувавме дека акција како оваа ќе помогне да се изгради свест кај луѓето, тогаш немаше да ја правиме. Секако дека веруваме. Но, свеста е празен збор, не значи ништо. Свеста значи дека луѓето го препознаваат проблемот и дејствуваат за да го решат проблемот. Тоа сакаме да го постигнеме со ‘Генералка викенд’. Затоа вклучуваме од деца до пензионери, сите во оваа земја да го направат истото, да ја исчистат околината од ѓубрето од минатото за да обезбедиме зелена иднина“,
додаде Јекел.
Додека се чистеше Вешала, се чистеше и во подалечното село Бозовце. Вака излгедаше претходно, вака потоа.
„Шар Планина е една од планините што ја посетуваат најмногу странци, особено Германците, кои се приближно 90%, Полјаците, Чесите, на кои премногу им се допаѓа, но имаат многу голема забелешка поради ѓубрето на патот, тоа е забелешка број еден, другото сè е во ред“,
рече Лимани.
Надеж дека сепак е можна промена дава фактот дека ваквите вредности ги споделуваат и луѓе во јавни институции чија работа е да се грижат за природата.
„Заштитата на природата е од сите човечки влијанија, но едукацијата е основната компоненета со која можеме да постигнеме долгорочен резултат. Собирањето на отпадот и поставување контејнери е само еден асепкт, но подигнувањето на таа јавна свест, како на локалното население, така и на посетитиелите кои имаат некои навики да го депонираат отпадот во првата канта или контејнер, треба да се научат дека тоа што си го донел на планина треба да го вратиш со себе надолу од кај што си тргнал“,
изјави Ставревска-Панајотова.
А инспирација секако се и луѓето како Надир Мурсели, планинар, аплпинист и љубител на природата.
„Природата секогаш возвраќа, некогаш не ни знаеме што, ни како, значи тој сегмент од природата не го ни знаеме. Но, таа секогаш враќа. Никогаш не останува должна, не дај боже, дали со поплави или некои такви непогоди. Ако не ја чуваме, губиме многу голем дел од богатството“,
рече Мурсели.